زیبایی‌شناسی

 کتاب اسرار سینما آدرین مارتین، گزینشی است از عمده مقالاتِ منتقد استرالیاییِ شناخته‌شده‌ و پرکار بین‌المللی، آدرین مارتین که خوانندگانش را به سفر پرتلاطمی به درون زیبایی‌شناسی، سینه‌فیلیا، ژانر، نقد هنری، سیاستهای فرهنگی و فلسفه دعوت می‌کند. مجموعه‌ مقالاتی پرشور، بدیع و بسیار شخصی که ترکیبی از نوشته‌های مختلف و متمایزِ این نویسنده در یک دوره‌ی تقریباً ۳۰ ساله است، با عنوانی که نام فیلمِ معرکه‌ی رائول روئیز؛ اسرار لیسبون را به خاطر می‌آورد.

مقالات دیداری-شنیداری

دسترسی به بسیاری از نوشته‌های سینمایی مارتین در یک کتاب، برای دنبال‌کنندگانِ این نویسنده و همچنین کسانی که مایلند با روند کار او آشنا شوند، فرصت مغتنمی است چراکه این امر در گذشته به دلیل وسعت کارهای او و گستردگی همکاری‌اش با انتشارات مختلف- از روزنامه The Age ملبورن گرفته تا مجله‌ی مستقل هلندی de Filmkrant -کار آسانی به نظر نمی‌رسید. این کتاب روند حرکت مارتین را از اوایل دهه ۱۹۸۰ که کارش را در نقد فیلم آن‌هم با شیوه‌ای شاعرانه از نوشتن درباره‌ی فیلم‌ها آغاز کرد تا به امروز که به یک فرم تجربی و مشارکتی از نقد فیلم یعنی ساخت مقالات دیداری-شنیداری (audiovisual) رسیده، نشان می‌دهد.

آدرین مارتین

مارتین در ابتدای کتاب با وام گرفتنِ واژه passeur از سرژ دنه از وظیفه‌ی منتقدِ فیلم در حرکت میان مرزهای متعدد و گاه ناشناخته‌، در میان جهان‌های سینمایی، ایده‌های تئوریک و موقعیت‌های اجتماعی- فرهنگی متنوع می‌گوید و ما را دوباره با تعریف این عبارت آشنا می‌کند: «کسی که میان جهان‌های مختلف سرگردان است و در اعماق انواع مختلف تجربه‌های سینمایی و گفتمان‌های فرهنگی شیرجه می‌زند. علاوه بر این، پاسور (passeur) باید چالش ایجاد پل، گشودن خطوطی برای ارتباط و تبادل بین این جهان‌ها را برعهده بگیرد.» پاسور در لغت هم به معنای زورق‌بان است و هم قاچاقچی؛ یعنی کسی که مسافران را به آن سوی مرز قاچاق می‌کند. به لحاظ سینمایی و از نظر دنه هم طبق همین معنا به کسی اطلاق می‌شود که کارش قاچاق و انتقالِ مفاهیم از فرهنگی به فرهنگِ دیگر است؛ کسی که کارش همیشه گذر از مرزهاست. این دقیقاً کاری است که مارتین در این مجموعه مقالات انجام می‌دهد و خوانندگان خود را نیز تشویق می‌کند که به این شیوه عمل کنند.

منتقد فیلم تا محقق سینما

مارتین در مقدمه‌ی کتابش ابراز می‌کند که این کتاب نه کاملاً به حوزه‌ی نقد فیلم اختصاص دارد و نه یک تحقیق متداولِ آکادمیک است. که البته چیز عجیبی هم نیست. هر کسی که با مارتین آشنایی داشته باشد می‌داند که او به‌راحتی در یک طبقه‌بندی مشخص قرار نمی‌گیرد. آن‌هم به این دلیل که کار او در ارتباط با سینما تا به امروز حوزه‌های متفاوت و گسترده‌ای را شامل می‌شده؛ از منتقد فیلم گرفته تا محقق سینما، مدرس، پژوهشگر مستقل و سازنده مقالات دیداری-شنیداری (audiovisual). او توضیح می‌دهد که اسرار سینما به بیان دقیق‌تر کتابی است متشکل از ریسمان‌ها… گزارشی از اینکه چگونه او پیوسته سعی کرده‌ دو ریسمان خاص را به هم گره بزند؛ یکی ریسمانِ فیلم‌هایی که تجربه‌شان کرده و دیگری ریسمان متون نوشتاری‌ای که خوانده‌، شنیده‌، به خاطر سپرده و هر آن چیزی که در او انعکاس یافته. او در جایی از فصل دوم به دو اثرِ نوشتاری که بیش از همه در او انعکاس یافته اشاره می‌کند: یکی فیلم به مثابه فیلمِ وی.اف.پرکینز و دیگری تئوری فیلمسازیِ نوئل برچ که مارتین آنها را در انگاره‌ی سینمایی‌اش پدر و مادر خود می‌خواند.

کشفِ اسراری که تجربه‌ی سینما را می‌سازند

اسرار سینما با ایده‌های فراوانش مجموعه بلندپروازانه و آموزنده‌ای است که درآن‌واحد هم پیچیده و هم قابل‌فهم به نظر می‌رسد. کتابی درباره‌ی شگفتی‌ها و کشف‌ها. مقالات این کتاب ما را تشویق به دوباره‌بینی فیلم‌هایی می‌کنند که در بارِ اول مواجهه ممکن است متوجه ارزش‌هایشان نشده باشیم مانند فیلمِ دستی که گهواره را تکان می‌دهد (‏کورتیس هنسن، ۱۹۹۲)، و از ما می‌خواهند که از زاویه‌ای جدید آن‌ها را به تماشا بنشینیم‏، یا پیشنهاد می‌کنند که در پی کشف جواهرات دیریاب و آنهایی که به‌ندرت دیده شده‌اند، برویم مانند آثار مارسل هانون یا بنوآ ژکو. اسرار سینما، همچنان که یک بازتاب گسترده و جسورانه از وضعیت نقد و فرهنگ فیلم در حال حاضر ارائه می‌دهد، همزمان خطابه‌ای است پرشور در مورد آینده‌ی نقد فیلم و امکانات نامحدود آن. مفهومِ پاسورِ مارتین در طول کتاب راهنمای ما در کشفِ اسراری است که تجربه‌ی سینما را می‌سازند و به ما این نکته را یادآوری می‌کند که قضاوت در مورد یک اثر همیشه ضعیف‌تر از دریافت و فهم آن عمل می‌کند.

کتاب اسرار سینما آدرین مارتین

بیشتر بخوانید: کتاب سینمای مارگریت دوراس